فهرست

هوشمند سازی کتابخانه ها به روش RFID

هوشمند سازی کتابخانه ها به روش RFID

 

امروزه یکی از جدیدترین مباحث مورد توجه دانشمندان جهت شناسایی افراد یا کالاها ، استفاده از سیستم شناسایی از طریق امواج رادیویی( RFID) است. کاربرد آر.اف.آی.دی در كتابخانه، از مدت ها پيش در دنيا متداول بوده و كتابخانه هاي بسياري از آن در افزايش بهره وري و كاهش هزينه هاي خود و نيز افزايش سطح رضايت اعضاء بهره برده اند. 

تعریفRFID :

  • مخفف عبارت (Radio Frequency IDentification) به معنی شناسایی از طریق امواج رادیویی یا شناسایی با کمک فرکانس رادیویی می باشد.
  • به مجموعه ای از فناوری ها که در آن برای شناسایی خودکار کالاها،حیوانات، افراد و اشیاء از امواج رادیویی استفاده می شود آر.اف.آی.دی گفته می شود.
  • بطور كلي RFID يا سيستم شناسايی با استفاده از فركانس راديويی، سامانه ی شناسايی بی سيمی است كه قادر به تبادل داده ها بوسيله برقراری اطلاعات بين يك تگ ( Tag) كه به يك كالا ، شئ يا .. متصل شده است و یک دستگاه خواننده (Reader) می باشد.

تاریخچه RFID :

تصور بسیاری از افراد این است که RFID یک فناوری نوظهور و نوپا است، علت این تصور نادرست این است که این فناوری به تازگی توسعه داده شده است . RFIDاز دهه 1970 میلادی وجود تجاری داشته اما به دلیل هزینه بالا در پیاده سازی، تاکنون گسترش چندانی پیدا نکرده است.

در سال ۱۹۷9 م، کاربرد RFIDبرای  شناسایی و نظارت بر حیوانات آغاز شد.

در دهه ۱۹۸۰ م، RFID  در کنترل ایاب و ذهاب خودروها و کارکنان شرکت ها (در نروژ) به کار رفت.

در حدود سال ۱۹۸7 م، کار جمع آوری عوارض خودروهای ایالات متحده توسط این فناوری آغاز و از سال 1994 به بعد کل خودروهای این کشور با استفاده از فناوری RFID شناسایی می شود.

در دهه ۱۹۹۰ م، RFID  برای امنیت اسکی بازان و در پرداخت های الکترونیکی نیز به کار گرفته شد.

در سال ۲۰۰۲ م، RFID  وارد راهبرد توسعه ملی فناوری اطلاعات در کشور کره جنوبی (و چند کشور دیگر) شد.

در سال ۲۰۰۳ م، از RFID در درون کارت های شناسایی افراد استفاده شد.  همچنین در این سال شناسایی کانتینرها در جنگ آمریکا و متحدان، علیه عراق به کمک این فناوری انجام می شد.

در سال ۲۰۰۶ م، کتاب های کتابخانه مرکزی شهر مونیخ (آلمان) مجهز به برچسب RFID شد و از " کتابخانه هوشمند" بهره برداری شد.  

کاربرد های مختلفRFID :

ردیابی بیماران و تجهیزات در بیمارستان ها، ردیابی حیوانات خانگی ، ردیابی خودرو های تولیدی یک شرکت اتومبیل سازی در محوطه تولید و پارکینگ ، ردیابی مسافران و چمدانهای آنها در محیط های فرودگاهی، کنترل ترافیک شهر های بزرگ، کنترل ورود و خروج خودروها در پارکینگ ها و بزرگراه ها، کنترل موجودی انبارهای بزرگ، استفاده در قفل ضد سرقت خودروها ، مدیریت کتابخانه ها و کتاب ها و غیره می تواند بخشی از هزاران مورد کاربری RFID باشد.

استفاده از تکنولوژی RFID در کتابخانه ها:

از جمله کاربرد های جالب فن آوری RFID به کارگیری وسیع آن در کتابخانه های بزرگ است. هم­اکنون از فن­آوری RFID ، در بسیاری از کتابخانه­های معتبر دنیا مانند کتابخانه ریورینا در استرالیا و یا کتابخانه عمومی مونیخ از این فناوری بهره می برند .در ایران نیز کتابخانه هایی مانند  فرهنگستان هنر ، کتابخانه عمومی ارغوان(1388) و شهید چمران تهران(1389) در پیاده سازی این فناوری پیشتاز می باشند.

تجهیزات مورد نیازجهت پیاده سازی فناوری RFID :

یك سیستم RFID به طور کلی از چهار عنصر به شرح زیر تشكیل شده است :

  • برچسب های RFID(Tag)
  • کد خوان یا قرائتگرهای RFID(Reader)
  • آنتن و مشخصات امواج رادیویی
  • شبكه کامپیوتری جهت برقراری ارتباط با گیرنده ها

برچسب های RFID :

به طور کلی برچسب RFID  به دو نوع تقسیم می شود:

  1. برچسب های فعال(Active): که دارای باتری می باشند و می تواند امواج و سیگنال ها را به طور خودکار انتقال دهند.

مزیت عمده تگ های فعال در دامنه پاسخگویی و قابلیت اطمینان آنها می باشد،به طوری که برد این شناسه ها در برخی موارد تا چند صد متر هم می رسد. 

  1. برچسب منفعل یا غیر فعال(Passive): منبع انرژی این نوع تگ ها با استفاده از سیگنال های دریافتی ( به وسیله قرائتگر یا بارکدخوان) فعال می گردد. مزیت تگ های منفعل این است که به باتری نیاز نداشته، بنابراین نسبت به تگ های فعال، عمر بیشتری دارند و می توانند بسیار کوچکتر و ارزانتر ساخته شوند.

کدخوان یا قرائتگر(Reader):

قرائتگر برچسب آر.اف.آی.دی، وسایل الکترونیکی هستند که حضور تگ ها را در محیط، تشخیص داده و اطلاعات ذخیره شده در آنها را بازیابی می کنند. ریدرها  به صورت دستی، ثابت و یا کارتی می باشند.

اهمیت استفاده از سیستم RFID در کتابخانه ها:

  1. جلوگیری از سرقت کتاب های موجود
  2. اجرای سیستم خودکار بازگشت و امانت و خروج کتاب ها از کتابخانه
  3. پیگیری و کنترل چیدمان صحیح کتاب ها در قفسه های مربوط به خودشان
  4. کنترل کتابهای امانت داده شده
  5. کنترل مجاز بودن خروج کتب یا اسناد مرجع

برخی از  مزایای عمده هوشمند سازی کتابخانه به روش RFID در مقایسه با سیستم های بارکدی عبارتند از:

  • بی نیازی برچسب RFID به قرار گرفتن در معرض دید مستقیم کدخوان(امتیازی عمده در مقایسه با بارکد) ، بدین معنی که آر.اف.آی.دی.، اطلاعات را از طریق امواج رادیویی می خواند و نیازی به برقراری دید مستقیم میان تگ و قرائتگر وجود ندارد در صورتی که بارکدها به صورت نوری خوانده می شوند و برای خواندن اطلاعات باید قرائتگر و بارکد در دید مستقیم یکدیگر باشند
  • برچسب RFIDتوانایی خوانده شدن و نوشته شدن مجدد را دارد در صورتی که بارکدها فقط خواندنی می باشند (امكان اصلاح بارکد و جود ندارد و براى اصلاح آن باید کل برچسب را تعویض کرد)
  • امکان به روز رسانی برچسب ها بدون دخالت دست
  • كاهش زمان لازم براى انجام فرآيند امانت گرفتن، تمديد و برگشت اسناد
  • خواندن برچسب از فاصله بسیار دورتری نسبت به بارکد
  • نداشتن استهلاک و فرسودگی بعلت عدم نیاز به تماس
  • توانایی عبور سیگنال از میان مواد غیر فلزی، هوای بارانی و مه آلود، محیط کثیف و سطوح رنگ شده
  • توانایی قرائت هزاران بر چسب در ثانیه توسط دستگاه کد خوان
  • سهولت در فرآيند كنترل موجودى در مخزن(قفسه خوانی) و يافتن اسناد گمشده. تحقيقي در آمريكا نشان داده است كه استفاده از قرائتگر هاي RFID، در كاهش آسيب هاي سر و گردن كتابداران در حين كتابگرداني، موثر بوده است
  • محاسبه سریعتر تعداد کتاب های موجود در کتابخانه بدون نیاز به نیروی انسانی
  • از ميان رفتن صف هاى انتظار در ميزهاى امانت
  • ارتقاء كمى و كيفى سرويس دهى كتابخانه
  • بالارفتن ميزان رضايت مراجعين (اعضاء)
  • كارائى بالا در حفاظت منابع و کاهش سرقت
  • تحول كيفى كارمندان و ارتقاى شغل آنها به جايگاه مديريت و راهنمائى اعضاء
  • عدم گمشدن كتابها يا اسنادي كه دركتابخانه به علت اشتباه كاركنان درجايگذاري صحيح كتابها به وجود مي آمد.

مشکلات و معایب RFID:

استفاده از سیستم RFID ، در کنار مزایای بسیار، معایبی نیز با خود به همراه دارد که از جمله عبارتند از:

  •  قیمت گران این فناوری در بدو شروع به کار با آن است (مخصوصًا در كتابخانه های کوچک) که این مشکل به مرور زمان و با پیشرفت این تکنولوژی، حل خواهد شد.
  • يكي ديگر از مشكلات پياده سازي سيستم RFID ،عدم استقبال از آن و مقاومت در برابر آن است كه به خاطر اين تصور است كه فكر مي كنند اين تكنولوژي شغل آن كارمندان را از آنها مي گيرد. بر خلاف دل‌مشغولي‌هاي رايج درميان برخي كتابداران كه راه‌اندازي سامانه RFID را تهديدي براي بازار كار خود مي‌دانند، مرحوم عباس حري از بنيان‌گذاران رشته كتابداري و اطلاع‌رساني ، تاكيد مي‌كند، راه‌اندازي سيستم باز در كتابخانه‌ها، نقش كتابدار را از حضور محسوس در امانت و دريافت كتاب به پشت صحنه كتابخانه به عنوان يك طراح متخصص و مغز سازمان‌دهنده به نمايش مي‌گذارد. فعاليت وي مانند پزشكي است كه در عصر ديجيتال، از دستگاه‌هاي پيشرفته به جاي جراحي مستقيم استفاده مي‌كند.
  • از ديگر مشكلات اين سيستم مقاومت هاي سياسي در مورد حفظ نشدن حريم خصوصي زندگي افراد جامعه به دليل امكان رديابي كتاب هاي داده شده است.
  • تداخل ریدرها، وقتی ایجاد می شود که سیگنال های ارسال شده از چند ریدر ، روی هم بیافتند.
  • تداخل تگ ها، وقتی روی می دهد که چندین تگ در یک محیط بسته و کوچک وجود داشته باشد.

پرویز ناصحی                        

کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی